YIKICI OLAYLAR VE FELAKETLERDEN SONRA AYAKTA KALABİLMEK İÇİN İPUÇLARI

ayakta kalma, hayata gülümseme, ders çıkarma YIKICI STRESİ YÖNETMEK YIKICI OLAYLAR VE FELAKETLERDEN SONRA AYAKTA KALABİLMEK İÇİN İPUÇLARI Bu...

ayakta kalma, hayata gülümseme, ders çıkarma

YIKICI STRESİ YÖNETMEK

YIKICI OLAYLAR VE FELAKETLERDEN SONRA AYAKTA KALABİLMEK İÇİN İPUÇLARI

Bu yazıyı okuduğunuza göre, yaşamınızda doğal bir felaket ya da yıkıcı herhangi bir başka olayla karşılaşmış olabilirsiniz; belki de başınızdan bir sel felaketi, bir deprem, bir yangın geçti; ya da ciddi bir trafik kazası yaşadınız. Bu tür yıkıcı, travmatik olaylar insanların başına aniden gelir ve çok sarsıcıdır. Bazı durumlarda gözle görünen fiziksel bir yaralanma olmayabilir. Ama kişi duygusal olarak çok sarsılır. Bu tür “normal dışı” olaylara gösterilen “normal” tepkilerin neler olduğunu bilmek, olayın etkisinden kurtulmaya çalıştığınız süre içinde, size yaşadığınız duygular ve düşüncelerle baş edebilmeniz için yardımcı olabilir.

İnsanların başından yıkıcı bir olay geçtikten sonra neler olur?

Bu tür olaylardan hemen sonra insanların tipik olarak şok tepkisi içinde oldukları ve olayı olmamış gibi yaşadıkları, inkar ettikleri, yadsıdıkları görülür. Şok da, yadsıma da, her ikisi de kişiyi bu tür olaylar karşısında korumaya yardımcı normal tepkilerdir. Şok, bir süre için sizi uyuşmuş bir halde tutan, duygusal durumunuzdaki ani ve yoğun bir sarsıntıdır. Yadsıma ise daha çok, düşünce düzeyinde yaşanan ve olayı fark etmemenizi sağlayan ya da daha az yoğun yaşamanıza yardımcı olan bir zihinsel mekanizmadır. Bir süre için kendinizi yaşamdan kopmuş ve uyuşmuş gibi hissedersiniz. İlk andaki şok hafiflemeye başladıktan sonra gösterilen tepkiler, kişiden kişiye değişir. Aşağıda belirtilenler, travmatik bir olaya gösterilen normal tepkilerdir:

•          Duyguların yoğunlaşması ve bazen önceden tahmin edilemez duruma gelmesi: Kendinizi eskiye kıyasla daha sinirli hissedersiniz ve bazı duygularda dramatik iniş-çıkışlar olur. Endişeli, sinirli ya da karamsar olursunuz.


•          Düşünce ve davranışlarınız olayın etkisi altındadır: Olayla ilgili anılarınızı tekrar tekrar aktarırsınız. Bu “geri gelişler” her an her yerde, nedensiz olarak ortaya çıkabilir ve kalbiniz aniden, daha hızlı çarpmaya başlar ya da ter içinde kalırsınız. Dikkatinizi yaptığınız işe vermekte ya da karar vermekte zorlanırsınız. Kafanız kolayca karışabilir. Uykunuz, yeme düzeniniz ve iştahınız bozulabilir.


•          Tekrarlayıcı duygusal tepkilere sık rastlanır. Olaydan bir ay, bir yıl sonraki “dönüm” ler, ya da olayı hatırlatıcı diğer ses, görüntü ve benzer yaşantılar, yaşanan yıkıcı olayla ilgili anıları körükler. Bu “körükleyici” durumlar kişide olayın tekrarlayacağı korkusunu uyandırabilir.


•          Kişiler arası ilişkiler gerginleşir. Başından “yıkıcı” bir olay geçmiş olan kişi, bazen ailesiyle ya da iş arkadaşlarıyla daha sık gerginlikler, çatışmalar yaşayabilir. Bazen de kendi içine kapanıp, işlerinden ve günlük etkinliklerinden uzaklaşır.


•          Yoğun stresten sonra fiziksel bazı belirtiler ortaya çıkabilir: Örneğin başağrıları, bulantı ve göğüs ağrısı olabilir ve bir tedavi gerektirebilir. Kişide olay öncesinde varolan tıbbi rahatsızlıkların şiddeti, olaydan sonra artabilir.

Zaman geçtikçe insanlar farklı tepkiler göstermeye başlayabilir mi?

Şu noktayı anlamak çok önemlidir: Travmatik olayların yol açtığı yoğun strese gösterilen standart bir tepki yoktur. Bazı insanlar hemen tepki gösterirler, bazılarının tepkisi aylar, hatta yıllar sonra, gecikmeli olarak ortaya çıkabilir. Bazılarının yaşadığı rahatsızlık verici tepkiler uzun zaman sürer, diğerleri ise çok çabuk eski hallerine dönerler.

Tepkiler zaman içinde de değişir. Bazıları olayın yaşandığı sırada çok enerjiktirler ve sanki bu enerji sayesinde, olayla daha kolay başederler, ama hemen sonra umutsuzluk ve karamsarlık yaşarlar.

Bu tür olaylardan sonra toparlanmak için gerekli olan süreyi etkileyen bir kaç faktör vardır:

•          Olayın ya da kaybın büyüklüğü: Uzun süren ya da ölüm/büyük mal kaybı gibi sonuçlara yol açan olayların etkisinden kurtulmak daha uzun zaman alır.


•          Kişinin duygusal olarak sarsıcı olaylarla baş etme yeteneği: Yaşamlarının başka dönemlerindeki benzer türden, zor, stresli olaylarla baş edebilen kişilerin, travmatik olaylarla da başetmeleri daha kolay olabilir.


•          Travmatik olaylardan önce yaşanmış diğer stresli olayların varlığı: Travmatik olaydan önce ciddi sağlık sorunları, aile ile ilişkili zorluklar gibi, kişiyi duygusal açıdan zorlayan, yıpratan olaylar yaşanmışsa, bu yeni olayın etkisinden kurtulmak daha uzun sürebilir.

 

Kendime ve aileme nasıl yardımcı olabilirim?

Duygusal olarak yeniden eskisi gibi sağlıklı bir duruma gelebilmeniz ve yaşamınızın kontrolünü yeniden ele geçirebilmeniz için yapabileceğiniz çeşitli şeyler vardır:

•          Kendinize toparlanmak için zaman tanıyın. Bu dönemin, yaşamınızın zor dönemi olacağını bilin. Kayıplarınız için kendinize yas tutma hakkı tanıyın. Duygusal değişimlere karşı sabırlı olun.


•          Bulunduğunuz yörede, başından sizinkine benzer olaylar geçmiş diğer insanları bulun ve onlarla bir “destek grubu” oluşturun, var olanlara katılın. Bu tür grupları yönetmek üzere eğitilmiş profesyonellerce yönetilen grupları seçin. Bu grup tartışmalarında, benzer olaylar yaşayan kişilerin sizinkilere benzer tepkileri olduğunu göreceksiniz.


•          Yoğun stresle başedebilmek için sağlıklı alışkanlıklar edinmeye çalışın. Yemek öğünleriniz dengeli olsun ve bedeninizi dinlendirmek üzere kendinize zaman ayırın. Eğer uyku sorunlarınız varsa, gevşeme yöntemleri size yardımcı olabilir. Alkol ve ilaçlardan uzak durun.


•          Alıştığınız, bildiğiniz işleri yapacağınız, günlük programlar oluşturun, var olanları yeniden uygulamaya başlayın. Belli bir egzersiz programından sonra düzenli biçimde uyuyun. Hobileriniz ya da diğer hoş faaliyetler aracılığı ile, yaşam sıkıntılarından bir parça uzaklaşın.


•          İş değiştirme, meslek değiştirme vb.gibi önemli yaşam kararları, zaten kendiliklerinden yoğun düzeyde stres yaratacağı için, bu tür kararlardan kaçının.


•          Bu olaydan sonra neler olabileceği konusunda bilgi toplayın.

Çocukların özel ihtiyaçları nasıl karşılanabilir?

Bir felaket ya da yıkıcı bir olaydan sonra yaşanan korku ve kaygı, özellikle çocuklar için çok zorlayıcıdır. Bazı çocuklar, daha küçük yaşlarda yaptıkları gibi, parmak emme, altını ıslatma gibi davranışlara geri dönebilirler. Kabuslar görebilir, yalnız yatmaktan korkabilirler. Okuldaki performansları etkilenebilir. Ayrıca daha sık öfke nöbetleri gösterebilir ya da içlerine kapanıp, yalnız kalmak isteyebilirler.

Bu çocuklar için yapılabilecek bazı davranışlar aşağıda sıralanmaktadır:

•          Onlarla daha fazla zaman geçirin ve size bağımlı olmalarına izin verin. Olaydan hemen sonraki aylarda, çocuğunuzun sizden ayrılmak istemediğini görebilirsiniz. Buna göz yumun. Onlara dokunun, sarılın. Bu tür fiziksel temasın, başlarından böyle olaylar geçmiş çocuklar için çok yararlı olduğu görülmüştür.


•          Gerginliklerini azaltmak için oyun imkanları tanıyın. Küçük çocuklar yaşadıkları olayla ilgili duygu ve düşüncelerini, resimlerle ifade ederek gerginliklerinden kurtulabilirler.


•          Daha büyük çocuklarınızı, sizinle konuşmaları için yüreklendirin. Duygu ve düşüncelerini ifade etmeleri için onları destekleyin. Bu yaklaşım, olayla ilgili belirsizliklerini ve kaygılarını azaltmaya yardımcı olur. Sordukları soruları anlayabilecekleri kavramlarla yanıtlamaya çalışın. Onları sevdiğinizi, korkularını ve kaygılarını anladığınızı sık sık hatırlatın.


•          Yaşamın normale döndüğü duygusunu verebilmek için, yemek yemek, oynamak, uyumak gibi faaliyetleri olabildiğince belli saatlerde yapmalarına çalışın.

Ne zaman bir profesyonel yardım almalıyım?

Bazı insanlar, doğal felaketler ya da yaşamdaki diğer yıkıcı olayların yol açtığı duygusal ve fiziksel zorlamalarla, kendi başlarına baş edebilirler. Ancak bazı insanlarda bu ciddi sorunlar çok uzun sürebilir. Örneğin bazı insanlar, baş edemedikleri bir gerginlik ya da hiç dinmeyen bir üzüntü duygusu içinde kalabilirler. Bütün bu duygular iş hayatlarını ya da aile ilişkilerini olumsuz bir biçimde etkiliyor olabilir. Bu şekilde, gündelik hayatlarını altüst eden tepkilerle uzunca bir süredir uğraşan kişilerin, profesyonel bir ruh sağlığı uzmanından yardım almalarında yarar vardır. Bu uzmanlar onlara, yoğun streslere gösterilen normal tepkiler konusunda bilgi verebilirler, tecrübelerini paylaşabilirler. Böylelikle, yaşanan olayın duygusal yoğunluğu ile baş etmek için daha yapıcı yollar araştırılabilir. Çocuklar açısından bakıldığında ise, eğer saldırganlık nöbetleri ve okuldaki sorunları sürüyorsa, sürekli başından geçen olayı düşünüyor ve o olay hakkında konuşuyorsa, gittikçe daha fazla içine kapanıyor ve duygusal sorunları artıyorsa, yine bir uzmana başvurmakta yarar vardır.

Çev: Prof. Dr. Nesrin Şahin

KAYNAK: http//www.apa.org (Türk Psikoloji Bülteni, 4, (9), 112-115 )

Türk Psikologlar Derneği

• Ankara Üniv. DTCF Psikoloji Bölümü